کوکسیدیوز یکی از مهم ترین بیماری های گوارشی با اهمیت اقتصادی بالا در طیور است که توسط انگل های تک یاخته جنس آیمریا ایجاد می شود. مدت زیادی است که صنعت پرورش طیور به منظور کنترل کوکسیدیوز کاملا وابسته به داروهای ضدکوکسیدیوز می باشد. از دهه 1950 میلادی به بعد، با گسترش پرورش متراکم، طیور به تعداد زیادی بر روی بستر و در سالن های پرتراکم پرورش یافتند که این شرایط، شیوع انگل ها، به خصوص آنهایی که انتقال دهانی-مدفوعی دارند، را آسان تر می کند. به همین دلیل هم از ضدکوکسیدیوزها در خوراک طیور، برای پروفیلاکسی استفاده می شود اما از آنجاییکه هر کدام از این داروها تنها یک مکانیسم اثر دارند و هم چنین به دلیل استفاده بیش از حد از آنها، نسبت به این داروها مقاومت ایجاد شده است و در نتیجه کارآیی و اثرگذاری خود را از دست داده اند.
داروهای ضدکوکسیدیوز رایج به دو دسته ترکیبات سنتتیک یا شیمیایی (مثل سولفانامیدها، آمپرولیوم، نیکاربازین و …) و ترکیبات پلی اتر یونوفوره (مثل موننسین، سالینومایسین، ناراسین و …) تقسیم می شوند اما علاوه بر ایجاد مقاومت علیه آنها و کاهش اثرگذاری، مشکلات و عوارض دیگری مانند داشتن دوره پرهیز از مصرف 1 تا 5 روزه، سمیت بالا، تاثیر منفی بر کمیت و کیفیت تخم مرغ، وجود باقیمانده دارویی و اثر منفی بر سلامت عمومی و … هم دارند. هم چنین استفاده از این ضدکوکسیدیوزها در محصولاتی که تحت عنوان ((بدون آنتی بیوتیک)) فروخته می شوند (مرغ سبز) ممنوع است. تعداد کمی از این ضدکوکسیدیوزها بر تمام گونه های آیمریا تاثیرگذار می باشند. هم چنین جلوی تشکیل ایمنی علیه کوکسیدیوز در طیور، بعد از درمان عفونت، را می گیرند. بنابراین باید برای آنها به دنبال جایگزینی ایمن و کارآمد باشیم.
کدام ترکیبات گیاهی می توانند اثر ضد کوکسیدیوزی داشته باشند؟
تانن
از مهمترین و کارآمدترین ترکیبات گیاهی موثر بر کوکسیدیوز می توان به تانن ها اشاره کرد. تانن ها براساس ساختار و خواص به دو دسته تانن های قابل هیدرولیز و تانن های متراکم تقسیم می شوند. تانن ها در بسیاری از انواع گیاهان وجود دارند و غلظت آنها نه تنها بین گونه های مختلف گیاهان بلکه در بین بخش های مختلف یک گیاه نیز متفاوت است و تحت تاثیر عوامل محیطی مانند فصل، مرحله رشد گیاه، شرایط رشد مانند نور، دما، استرس های تغذیه ای و مواجهه گیاه با گیاه خواران می باشد. تانن ها در واقع متابولیت ثانویه گیاهان بوده و به عنوان سیستم دفاعی شیمیایی گیاه در برابر هجوم پاتوژن ها و حشرات محسوب می شوند. تانن ها فعالیت های بیولوژیکی زیادی دارند که برخی از آن ها در پرورش حیوانات، از جمله طیور از اهمیت ویژه ای برخوردار می باشند.
تانن ها به دلیل توانایی ایجاد کمپلکس با آنزیم های انگلی و یون های فلزی که برای حیات گونه های آیمریا ضروری هستند و همچنین تحریک سیستم ایمنی اثر ضدکوکسیدیوزی خود را اعمال می کنند. تانن ها با کاهش اسپورولاسیون اووسیست های آیمریا باعث مهار چرخه زندگی انگل آیمریا می شوند. گمان می رود که تانن های متراکم با نفوذ به دیواره اووسیست و آسیب به سیتوپلاسم، آنزیم های درون سلولی مسئول فرآیند اسپورولاسیون را غیرفعال می کنند.
تانن ها علاوه بر اثرات ضدانگلی، دارای فعالیت ضد میکروبی در مقابل باکتری ها، قارچ ها و مخمرها بوده و فعالیت ضد میکروبی خود را از طریق مکانیسم های مختلفی از جمله مهار آنزیم های خارج سلولی میکروب ها، کاهش دسترسی میکروب ها به سوبستراهای مورد نیاز جهت رشد و یا به صورت مستقیم با مهار فسفریلاسیون اکسیداتیو، خارج کردن یون های فلزی از دسترس و یا تشکیل کمپلکس با غشای سلولی باکتری ها که سبب تغییرات مورفولوژیک در دیواره سلولی و افزایش نفوذ پذیری غشا می گردد، اعمال می کنند.
هم چنین تانن ها با تنظیم سیستم ایمنی و اثر ضدالتهابی موجب کاهش دفع اووسیست های آیمریا در مدفوع، اسهال انگلی- باکتریایی و اثرات منفی کوکسیدیوز در طیور می شوند. به علاوه، عملکرد رشد را بهبود داده و موجب تحریک سیستم ایمنی می گردند. اثر سودبخش تانن ها بر سلامت روده مرغ های آلوده به گونه های آیمریا، ارتباط نزدیکی با خواص آنتی اکسیدانی تانن ها دارد که می توانند آسیب های وارده توسط آیمریا به دستگاه گوارش را بازیابی کنند. کاهش میزان تلفات، بهبود راندمان خوراک و افزایش وزن نهایی، افزایش سلامت روده، کاهش ضایعات انتریت نکروتیک، کاهش وقوع درماتیت کف پا، افزایش قوام مدفوع و بهبود کیفیت بستر در سیستم های پرورش صنعتی از دیگر فواید تانن ها می باشند. اثرات ضد اسپاسم تانن‌ها منجر به تعدیل حرکات روده و کاهش سرعت عبور مواد غذایی و در نتیجه افزایش جذب می شود. تانن ها به دلیل دارا بودن اثرات ضد میکروبی قوی، بر روی چندین گونه پاتوژن باکتریایی و ویروسی و همچنین سموم آنها موثر بوده و برای پیشگیری و کنترل بیماری‌های روده ای و اسهال نیز استفاده می‌شوند. کاهش وقوع بیماری های گوارشی، تعدیل حرکات روده و کاهش لود میکروبی، درکنار افزایش قابلیت هضم خوراک، باعث کاهش رطوبت بستر می شود که به طور مستقیم بر سلامت و رفاه طیور تأثیر می گذارد. تانن ها هم چنین به طور موثری باعث کاهش بروز انتریت نکروتیک تحت بالینی که معمولا بعد از ابتلا به کوکسیدیوز اتفاق می افتد، شده و می توانند ضایعات روده ای را در گله های با سابقه درگیری شدید انتریت کلستریدیایی به شدت کاهش دهند.
آرتمیزینین
برخی از گیاهان متعلق به جنس آرتمیزیا حاوی سسکوئیترپن لاکتون هایی بنام آرتمیزینین هستند که دارای خاصیت ضد پروتوزوآیی می باشند. آرتمیزینین از سال 2001 توسط WHO به عنوان خط اول درمان مالاریا توصیه شده و طی 15 سال تا 60 درصد مرگ و میر جهانی ناشی از مالاریا را کاهش داده است. کشف درمان ضد انگلی آرتمیزینین و ایورمکتین در سال 2015 موفق به دریافت جایزه ی نوبل پزشکی شد.
آرتمیزیا آنوآ و ترکیب فعال آن، آرتمیزینین، دارای اثر ضد کوکسیدیوزی است. آرتمیزینین با از بین بردن ترکیبات پراکسید آهن دار و تولید ترکیبات اکسیژن فعال (ROS) باعث ایجاد استرس اکسیداتیو در انگل آیمریا می شود. ترکیبات ROS با ممانعت از اسپورولاسیون و تشکیل دیواره سلولی، باعث تداخل در چرخه زندگی آیمریا می شوند. کاهش دفع اووسیست می تواند به کنترل بیماری و جلوگیری از انتقال و گسترش آن کمک نماید. علاوه بر این، آرتمیزیا آنووا دارای مقدار زیادی ترکیبات فیتوبیوتیک، فلاونوئیدها و ترکیبات فنولی است که در حفظ تعادل میکروبیوتا و جذب نیتروژن نقش بسزایی دارد. بهبود میکروبیوتای روده منجر به افزایش هضم غذا و جذب مواد مغذی و بهبود پاسخ ایمنی ذاتی و اکتسابی در طیور می شود.
آلیسین
آلیسین از دیگر ترکیبات موثر بر کوکسیدیوز است. آلیسین با غیر فعال کردن آنزیم های پاتوژن ها که حاوی گروه تیول می باشند بطور موثری باعث مهار اسپرولاسیون انگل آیمریا می شود. آلیسین همچنین سبب بهبود ضریب تبدیل خوراک از طریق بهبود مورفولوژی پرزهای روده کوچک می گردد. سیر به دلیل اثرات ضدالتهابی و تعدیل کننده سیستم ایمنی که دارد مقادیر آلبومین، گلوبولین و پروتئین های سرم را افزایش داده و به ترمیم ضایعات روده ای ناشی از آیمریا کمک می کند.
عصاره سیر در جوجه های آلوده به گونه های آیمریا منجر به افزایش وزن و ضریب تبدیل غذایی بهتر می شود. متابولیت‌های سیر باعث بهبود عملکرد در جوجه ها شده و به دلیل اثر سایتوتوکسیک مستقیم بر اسپوروزوئیت ها دفع اووسیست را در جوجه‌های درگیر کوکسیدیوز کاهش می دهند.
کوکسی فیت و کوکسی فیت ال
محصولات کوکسی فیت و کوکسی فیت ال، ضدکوکسیدیوزهای کاملا گیاهی بوده و بر اساس مواد موثره موجود در جفت بلوط (تانن)، آرتمیزیا آنوا (آرتمیزینین) و سیر (آلیسین) فرمولاسیون و تولید شده اند. کوکسی فیت و کوکسی فیت ال به صورت محسوس خسارت های مستقیم و غیر مستقیم ناشی از چالش با اووسیست های آیمریا در طیور را کاهش می دهند. آنها بر خلاف ترکیبات ضدکوکسیدیوزی شیمیایی و یونوفوره هیچ گونه باقیمانده دارویی در لاشه و تولیدات به جای نگذاشته و در نتیجه در تمام طول دوره پرورش و تولید قابل استفاده هستند و دوره پرهیز از مصرف ندارند. به دلیل وجود مواد موثره گیاهی متعدد در این محصولات، امکان بروز مقاومت بر علیه آنها وجود نداشته و متناوبا قابل استفاده می باشند. مصرف کوکسی فیت در دوز پیشگیرانه به طور موثری مانع بروز و انتشار کوکسیدیوز در گله شده و جایگزینی موثرتر و ایمن تر برای داروهای کوکسیدیواستات رایج است. علاوه بر پیشگیری و کنترل کوکسیدیوز، مصرف کوکسی فیت باعث بهبود ضریب تبدیل، وزن پایان دوره و راندمان گله می شود و حتی در درمان نیز موثر می باشد. کوکسی فیت ال نیز علاوه بر پیشگیری، در درمان و کنترل کوکسیدیوز موثر است و جایگزینی مناسب برای کوکسیدیوسیدها می باشد. مصرف کوکسی فیت ال در گله های درگیر باعث کاهش دفع اووسیست، کاهش ضایعات اپیتلیوم روده و کاهش تلفات می شود. کوکسی فیت و کوکسی فیت ال به تنهایی در پیشگیری و درمان کوکسیدیوز موثر بوده و مصرف هیچگونه داروی ضدکوکسیدیوز شیمیایی و یونوفوره در کنار آن توصیه نمی شود. هم چنین تانن موجود در محصولات کوکسی فیت، با پروتئین کمپلکس تشکیل داده و از تخریب آن در معده جلوگیری می کنند اما در pH روده، تانن از پروتئین جدا شده و جذب آن در روده افزایش می یابد. بنابراین حتی در صورت ابتلا به بیماری نیز جلوی کاهش وزن را می گیرد. در مجموع استفاده از این دو دارو در طول دوره پرورش موجب پیشگیری و درمان موثر کوکسیدیوز بالینی و تحت بالینی شده و ضریب تبدیل و راندمان گله را نیز بهبود می بخشد.
برای اطلاعات بیشتر کوکسی فیت اینجا کلیک کنید.
برای اطلاعات بیشتر کوکسی فیت ال اینجا کلیک کنید.
سایر ترکیباتی که ممکن است در محصولات موجود در بازار که با کاربرد ضدکوکسیدیوزی عرضه می شوند، وجود داشته باشند عبارتند از: اسانس ها، تیمول، کارواکرول، سینامالدهید، کپسیکوم، کورکومین، پیپرین و … . این ترکیبات تنها به دلیل داشتن اثرات ضد التهابی، آنتی اکسیدانی، تنظیم فلور میکروبی دستگاه گوارش، بهبود مورفولوژی روده و … منجر به بهبود هضم و جذب، جلوگیری از کاهش وزن و کاهش ضایعات روده ای ناشی از کوکسیدیوز می شوند و با تقویت ایمنی، دفع اووسیست از مدفوع را هم کاهش می دهند اما بر خلاف مواد موثره موجود در محصولات کوکسی فیت و کوکسی فیت ال که دارای اثرات ضدانگلی با مکانیسم های ثابت شده اند، اثر ضد انگلی مستقیم بر گونه های آیمریا ندارند. که نشان دهنده برتری محصولات کوکسی فیت بر آنها می باشد.
