استرسورهای محیطی بر بیولوژی جانداران، به خصوص سیستم غدد درون ریز (endocrine system) تاثیرات قابل توجهی می گذارند. مطالعات نشان داده اند که استرس باعث فعال شدن محور کورتیکو آدرنال، افزایش سطح کورتیزول و تولید کته‌کولامین شده و در بلندمدت، باعث آسیب به عملکرد قلبی و ماهیچه ای، باروری، سرکوب سیستم ایمنی، و کژکاری های عصبی می شود.
استرسورهای اساسیِ اثرگذار بر سلامتی و تولید در دام ها، به سه دسته تقسیم می شوند:
- مدیریتی (شرایط و تراکم نگهداری، حمل و نقل، از شیر گرفتن،…)
- تغذیه ای (خوراک، سیستم غذادهی، و موارد ایجادکنندۀ اخلال در عملکرد غدد درون ریز)
- آب و هوایی (گرما، سرما، باد)
این استرسورها می توانند بر سلامتی، تولید مثل، تولید شیر، و رشد دام ها اثر بگذارند.
مدیریت و شرایط نگهداری
سیستم های پرورشی مدرن برای به حداکثر رساندن تولید و بازدهی، شیوه های مدیریتی سختگیرانه ای را در بحث جابجایی، از شیر گیری، گرفتن دام ها، و… به کار می برند. این فعالیت های مدیریتی برای رشد و بهزیستی دام ها ضروری اند، اما از طرفی استرسورهای بزرگی نیز برای آنها محسوب می شوند. به دنبال استرس، ترشح کورتیزول (که معمولا به عنوان معیاری برای اندازه گیری میزان استرس استفاده می شود) باعث رفتارهای مضطربانه، پایین آمدن مقاومت در مقابل ابتلا به بیماری ها، و همچنین کاهش قدرت تولید مثلی دام ها می شود. مطالعات زیادی بر روی تاثیر استر س بر موارد ذکر شده انجام گرفته اند، اما مکانیزم های دخیل در آن هنوز دقیق مشخص نیستند.
استرس مرتبط با نگهداری، با مواردی از جمله تهویه، تراکم حیوانات، سرمایش، وضعیت کف، گروه بندی مجدد و مواردی از این قبیل در ارتباط است. تهویه و تنظیم دمای نامناسب، با قراردهی حیوان در معرض گرما یا سرما، باعث استرس می شود. چگونگی و میزان این تاثیرگذاری، بسته به سن، وضعیت سلامتی و قدرت تولید مثلی دام، متفاوت است. در بحث تراکم نیز، دام هایی که در تراکم کمتر نگهداری می شوند، استرس کمتری را تجربه می کنند.
از شیر گرفتن یک پروسۀ طبیعی است که هم برای مادر و هم بچه استرس قابل توجهی ایجاد می کند. نورواپی‌نفرین و اپی‌نفرین، هردو از نوروترنسمیترهای سیستم اعصبی سمپاتیک هستند که در مادر و بچه، هنگام دور شدن از یکدیگر (استرس) تحت تاثیر قرار می گیرند.
حمل و نقل و جابجایی از ضرورت های مدیریتی می باشند که باعث استرس دام ها می شوند. آدرنوکورتیکوتروپین هورمونی است که تحت تاثیر مسائل استرس زایی چون حمل و نقل ترشح می شود. ترشح این هورمون باعث سرکوب ایمنی و تغییراتی در تنظیم گلوکز خون می گردد.
تغذیه و خوراک
سیستم غدد درون ریز و تغذیه، ارتباط تنگاتنگی با یکدیگر دارند. هورمون رشد، انسولین، هورمون های مرتبط با تغذیه ای هستند که نقش مهمی بر رشد و تولید مثل دام ها دارند. محدودیت و مشکلات تغذیه ای بر بلوغ زودرس در دام های ماده، قدرت باروری، رشد پستان ها، وزن گیری گوساله ها، میزان تولید شیر، و آنتروس پس از زایمان تاثیر دارد. رژیم غذایی باید سرشار از پروتئین و دیگر مواد مغذی لازم برای رشد و سلامتی دام ها در سنین مختلف باشد.
آب و هوا
عوامل مرتبط با استرس آب و هوایی، شامل گرما، سرما، رطوبت، باران، باد، و یخ زدگی می باشند. این عوامل نیز قادرند سیستم تولید مثلی، غدد درون ریز، سیستم ایمنی، و دوره های فحلی طبیعی دام ها را با اخلال روبرو کنند. عمدۀ پژوهش های انجام شده در مورد استرسورهای این دسته، در حوزۀ استرس گرمایی می باشند. استرس گرمایی (Heat stress) به عنوان نقطه ای در شاخص دما-رطوبت (THI) بالاتر از آن منطقه گرما خنثی در نظر گرفته می شود که اثرات نامطلوبی بر عملکرد حیوان دارد. استرس گرمایی با تاثیر بر برخی هورمون ها، می تواند بر قدرت باروری، کاهش شیردهی، و وزن کمتر هنگام تولد اثر بگذارد. همچنین مصرف خوراک دام ها نیز کاهش می یابد که این موضوع به نوبۀ خود بر تولیدات دامی اثر منفی دارد.
بسیاری از استرسورهایی که دام ها در معرض آن قرار دارند، جزئی جداناشدنی از فرآیند رشد و پرورش محصوب می شوند که معمولا حذف عوامل ایجادکنندۀ آنها ممکن نیست. علاوه بر تلاش برای به حداقل رساندن منشاء های استرس از راه مدیریت صحیح و تغذیۀ مناسب، با این حال باید مدنظر داشت که درصورتی که حیوان عاملی را استرس زا ادراک نکند، محور HPA نیز فعال نشده و پاسخ های فیزیولوژیک مرتبط با استرس نیز بروز نمی یابند.
نوروکالم محلول خوراکی صد در صد گیاهی آرامبخش و ضد استرس می باشد. این محصول قابل استفاده در دام و طیور بوده و بصورت محلول در آب آشامیدنی آن ها مورد استفاده قرار میگیرد. نوروکالم حاوی عصاره های استاندارد شده گیاهانی نظیر سنبل الطیب و بادرنجبویه می باشد. خواص آرامبخشی، ضد استرس و ضد درد این گیاهان از دیرباز شناخته شده است. نوروکالم می تواند در مواقع مواجه حیوان با انواع استرس ها از قبیل استرس های محیطی، مکانیکی و استرس های ناشی از جانوران موذی موثر باشد.
موارد مصرف:
- استرس های محیطی مانند گرما، نور ، صدا و ازدحام
- استرس های مکانیکی مانند حمل و نقل، شاخ بری و مقید سازی
- استرس های ناشی از جانوران موذی مانند حشرات
- قبل و بعد از واکسیناسیون
- استرس زایمان
- در بیماری های مخلتف مانند پاستورلوز، کوکسیدیوز و منهمیا همولیتیکا
- در زمان از شیر گرفتن گوساله ها
مقدار و روش مصرف:
250 میلی لیتر به ازای 5000 کیلوگرم وزن بدن
