آمونیاک در آبزیان؛ بهبود کیفیت آب و سلامت آبزیان

با توجه به افزایش تقاضا برای محصولات آبزیان، این صنعت سریع ترین رشد را در بین صنایع پرورش حیوانات، به منظور تامین غذا دارد. 95% پرورش آبزیان در سراسر دنیا در حال حاضر در کشور های در حال توسعه وجود دارد که بیش از 91% آن در مناطق آسیایی می باشد.

شکل گیری سیسستم های پرورش متراکم ماهی و میگو با هدف تولید و سود بیشتر، بدون برنامه ریزی و مدیریت مناسب، منجر به افزایش بیماری ها و عفونت ها می شود. 

سیستم های پرورش متراکم آبزیان، به دلیل تراکم بالا و افزایش استرس،  باعث افزایش حساسیت آنها و گسترش سریع بیماری ها می گردد. برای مثال شیوع گسترده بیماری نکروز حاد هپاتوپانکراس (AHPND)، که توسط سویه های پاتوژنیک باکتری ویبریو پاراهمولیتیکوس و به دلیل کیفیت پایین خوراک ایجاد می شود، بین سال های 2010 تا 2016 تاثیر اقتصادی قابل توجهی بر روی صنعت پرورش آبزیان در سراسر دنیا داشت و در کشور های چین، مالزی، مکزیک، تایلند و ویتنام حدود 44 میلیارد دلار آمریکا خسارت وارد کرد.

بنابراین پرورش دهندگان آبزیان در پاسخ به این گونه بیماری های شایع، به طور گسترده و بیش از حد از آنتی بیوتیک ها استفاده می کنند که می تواند بر عملکرد آبزیان و سلامت انسان و محیط زیست اثرات منفی داشته باشد.

مروری بر مصرف آنتی بیوتیک ها در پرورش آبزیان بین سال های 2008 تا 2018، ارتباط مستقیم مصرف آنتی بیوتیک ها با به خطر انداختن امنیت غذایی، خطرات سلامتی کارکنان و مقاومت آنتی بیوتیکی را نشان داد. نگرانی های جهانی در مورد مصرف بی رویه آنتی بیوتیک ها عمدتا در رابطه با کاهش کارایی و اثرگذاری آنها می باشد؛ زیرا روز به روز بر تعداد سویه های باکتریایی پاتوژن مقاوم به آنتی بیوتیک افزوده می شود. هم چنین باقیمانده آنتی بیوتیک ها در محصولات آبزیان می تواند تاثیر مستقیم بر سلامت مصرف کنندگان داشته باشد.

بنابراین ضد عفونی کردن خوراک، رعایت بهداشت و اقدامات امنیت زیستی و استفاده از ترکیبات گیاهی و طبیعی به جای آنتی بیوتیک ها می توانند راهکار هایی موثر تر و امن تر برای پیشگیری از شیوع بیماری ها در پرورش آبزیان باشند. به علاوه مشکلاتی از قبیل خطرات مقاومت آنتی بیوتیکی و دوره پرهیز از مصرف هم در این صورت رفع می شوند.

مروری بر برخی از چالش های موجود در صنعت پرورش آبزیان

• آلودگی خوراک آبزیان

مایکوتوکسین ها متابولیت های ثانویه قارچ ها می باشند و به دلیل آلوده کردن محصولات کشاورزی می توانند خسارات اقتصادی سنگینی وارد کنند. به علاوه موجب بیماری حیوانات و آبزیان و انسان هایی که خوراک آلوده به مایکوتوکسین مصرف کرده اند نیز می شوند. اخیرا مشکل آلودگی خوراک آبزیان با مایکوتوکسین ها در حال افزایش است؛ زیرا مقدار ترکیبات گیاهی که در غذای آنها به کار می رود بیشتر شده است. به علاوه شرایط نامناسب نگهداری خوراک آبزیان هم در رشد قارچ ها، به خصوص آسپرژیلوس و پنی سیلیوم، و تولید مایکوتوکسین هایی نظیر آفلاتوکسین و اکراتوکسین A موثر است. اثرات سمی و مضر مایکوتوکسین ها بسته به نوع و مقدار توکسین و زمانی که آبزیان در معرض آن قرار گرفته اند، متفاوت است. اما در کل این ترکیبات سمی می توانند مشکلات مختلفی از قبیل آسیب کلیوی، اختلالات گوارشی و تولید مثلی و سرکوب ایمنی ایجاد کنند و حتی در موارد شدیدتر می توانند منجر به تلفات سنگین شوند و خسارت های زیادی وارد کنند. هم چنین معمولا ماهی ها غذای آلوده به مایکوتوکسین را نمی خورند، در نتیجه این کاهش مصرف خوراک موجب کاهش وزن گیری می شود.

هزینه های مربوط به تهیه خوراک مهم ترین بخش در تعیین هزینه های کلی پرورش ماهی و میگو و دام و طیور می باشد. این موضوع در مورد سیستم های پرورش متراکم ماهی و میگو نیز صدق می کند. بنابراین مدیریت و کیفیت خوراک از اهمیت بالایی در تغذیه آبزیان برخوردار می باشد. به علاوه کیفیت خوراک آبزیان بر عملکرد، یکنواختی ساختار ارگان ها، سلامت و فعالیت های فیزیولوژیک و تولید مثلی آنها تاثیر قابل توجهی دارد.

• آمونیاک آب

از بین تمام شاخص های کیفیت آب که می توانند بر رفتار و سلامت ماهی ها تاثیر بگذارند، آمونیاک از همه مهم تر است. آمونیاک گازی بی رنگ و متشکل از نیتروژن و هیدروژن می باشد و در غلظت های بالا بوی تند و سوزاننده ای دارد. در محیط های آبی مانند استخر های پرورش، آمونیاک به دو شکل وجود دارد: 1) آمونیاک یونیزه که تقریبا غیر سمی است و فرمول شیمیایی آن +NH₄ می باشد و 2) آمونیاک غیر یونیزه سمی که فرمول شیمیایی آن NH₃ می باشد. این که آمونیاک به کدام شکل در آب حضور داشته باشد به درجه حرارت و pH آب بستگی دارد و افزایش قلیایی شدن آب منجر به افزایش سطوح آمونیاک غیر یونیزه سمی می شود. آمونیاک در هر نوع محیط آبی، نقش مهمی در چرخه نیتروژن ایفا می کند. این گاز در یک فرایند اکسیداتیو، ابتدا به طور طبیعی و توسط باکتری های نیتروزوسپیرا و نیتروزوموناس به نیتریت (-NO₂) و سپس به نیترات (-NO₃)  تبدیل می شود. این فرایند نیتریفیکاسیون، یا روی سطح گل و لای و گیاهان و یا در بیوفیلتر تانک های پرورشی اتفاق می افتد. نیتریت با اینکه برای آبزیان سمی است اما رشد و کلونیزاسیون نیتروباکترها را تحریک می کند تا آن را به نیترات که کمتر سمی است، تبدیل کنند. سپس نیترات توسط گیاهان و جلبک های آبی موجود در استخر پرورش مصرف می شود. چرخه نیتروژن به طور مستقیم تحت تاثیر اکسیژن و میزان قلیایی بودن است.

آمونیاک به طور اولیه و از طریق فضولات خود ماهی ها وارد محیط پرورش می شود. معمولا رژیم غذایی آبزیان حاوی مقادیر زیاد پروتئین است، که در صورت متابولیزه شدن، به عنوان محصول فرعی، آمونیاک تولید می کند. سپس ماهی از طریق گرادیان فشار نسبی، از اپیتلیوم آبشش ها آمونیاک را از خون به آب اطراف دفع می کند. هم چنین مقدار کمی آمونیاک هم از طریق ادرار دفع می شود. غلظت پروتئین موجود در جیره به طور مستقیم در ارتباط با میزان آمونیاک تولید شده می باشد به این صورت که هر چه پروتئین جیره بیشتر باشد، آمونیاک بیشتری هم تولید می شود. سایر منابع آمونیاک عبارتند از تجزیه جلبک ها یا غذا های خورده نشده کف استخر. هم چنین هر چه حجم آب کمتر باشد، آبزیان به افزایش بیش از حد آمونیاک حساس تر هستند.

گیاهان آبزی و جلبک های موجود در استخر، برای رشد خود به نیتروژن به عنوان یک ماده مغذی ضروری نیاز دارند و در نتیجه آمونیاک موجود در آب را برای این منظور مصرف می کنند. با افزایش فتوسنتز، رشد جلبک ها و گیاهان زیاد شده و در نتیجه مصرف آمونیاک هم بیشتر می شود. با اینکه حضور جلبک ها در سیستم های پرورش آبزیان ارتباط مستقیمی با کاهش سطوح آمونیاک دارد، اما یک روش همیشگی برای حذف آمونیاک آب نمی باشد. برای مثال در طی زمستان تولید آمونیاک ثابت است در حالیکه مصرف آن توسط جلبک ها محدود می شود. در نتیجه میزان آمونیاک آب افزایش یافته و درست زمانی که ایمنی آبزیان به دلیل سرما تضعیف شده است، منجر به استرس آنها می شود. 

مقدار آمونیاک آب تاثیر قابل توجهی بر سلامت کلی و وضعیت رشد آبزیان دارد. زیرا به شدت برای ماهی ها و سایر آبزیان پرورشی سمی می باشد. آمونیاک می تواند توسط باکتری ها، اکسید شده و به نیتریت تبدیل شود و به سرعت وارد بدن آبزیان پرورشی گردد و بر رشد و توسعه آنها تاثیر منفی بگذارد و حتی منجر به تلفات بالا شود. آمونیاک می تواند به طور مستقیم و غیر مستقیم، بسته به میزان آن، بر سلامت ماهی و میگو ها تاثیر بگذارد. هم چنین برخی از گونه های آبزیان به سمیت آمونیاک بیشتر حساس می باشند. آمونیاک غیر یونیزه سمی در غلظت های پایین (کمتر از 0.05 میلی گرم در لیتر) می تواند منجر به کاهش رشد و تبدیل خوراک، کاهش باروری و افزایش استرس و حساسیت به عفونت های باکتریایی و بیماری ها شود. در غلظت های بالاتر (بیشتر از 2 میلی گرم در لیتر)، آمونیاک منجر به آسیب آبشش ها و بافت ها، بی حالی شدید و حتی مرگ می شود. میزان تحمل آمونیاک در گونه های مختلف آبزیان متفاوت است.

در سیستم های پرورش آبزیان، به خصوص در سیستم های بزرگ، هیچ روش سریعی برای کاهش آمونیاک آب وجود ندارد. بنابراین همیشه پیشگیری از افزایش آمونیاک آب به اصلاح آن ارجحیت دارد. یکی از روش های پیشگیری از افزایش بیش از حد آمونیاک در آب استفاده از آنتی آمونیوم اکسترا می باشد.

• مشکلات و بیماری های گوارشی و آنتریت ها

از آنجاییکه ماهی ها و میگو ها در آب زندگی می کنند، سطح خارجی بدن آنها می تواند دائما در تماس با پاتوژن های موجود در آب باشد. به علاوه آبی که هنگام غذا خوردن وارد لوله گوارش آنها می شود، می تواند این پاتوژن ها را وارد دستگاه گوارش کند. مانند سایر حیوانات، در آبزیان نیز لوله گوارش محل اصلی جذب مواد مغذی است و هر گونه اختلالی که توسط میکروب ها ایجاد شود، می تواند برای عملکرد این دستگاه مضر باشد. تعدادی از باکتری ها وجود دارند که می توانند منجر به آسیب روده آبزیان شوند و حتی در برخی شرایط از این راه موجب عفونت های سیستمیک در آبزیان می گردند. تعدادی از پاتوژن های باکتریایی که در پرورش آبزیان اهمیت بیشتری دارند عبارتند از: آئروموناس سالمونیسیدا (Aeromonas salmonicida) و هیدروفیلا (A. hydrophila)، گونه های مختلف ویبریو (Vibrio)، یرسینیا روکری (Yersinia ruckeri)، استرپتوکوکوس دیفیسل (Streptococcus difficile) و … .

 سیستم های پرورش متراکم آبزیان ریسک بیماری های عفونی را در سراسر دنیا افزایش داده اند. آبزیان برای جلوگیری از ورود این عوامل بیماریزا، مکانیسم های دفاعی متنوعی از جمله تولید موکوس توسط سلول های جامی، حرکات دودی، اسیدی بودن نوک سلول های اپیتلیوم روده، بازسازی یا turn over سلول ها، اسیدی بودن محیط معده و … را دارند. اما از طرفی میکروارگانیسم های پاتوژن نیز برای ورود از طریق پوست، آبشش و لوله گوارش (راه های اصلی ورود پاتوژن ها به بدن آبزیان) سازگاری پیدا کرده اند.

راه حل

می توان از جایگزین هایی مثل اسید های ارگانیک و ترکیبات گیاهی و طبیعی به جای آنتی بیوتیک ها، برای جلوگیری از مقاومت آنتی بیوتیکی و کنترل بیماری های آبزیان استفاده نمود.

با توجه به اهمیت کیفیت خوراک در سلامت و عملکرد آبزیان و هم چنین به منظور کنترل و پیشگیری از بیماری ها در سیستم های پرورش متراکم ماهی و میگو می توان از ضد عفونی کننده خوراک آنتی آمونیوم اکسترا استفاده نمود. این محصول کاملا طبیعی بوده و از عصاره های گیاهی، ترکیبات معدنی و اسید های ارگانیک تشکیل شده است. یکی از ترکیبات موثره موجود در این محصول آلیسین می باشد. در پرورش آبزیان، مصرف آلیسین موجب تقویت رشد، ایمنی، تحریک اشتها و تقویت کنترل پاتوژن های باکتریایی و قارچی می گردد. هم چنین کیفیت گوشت ماهیان را نیز بهبود می بخشد و به طور مستقیم انگل ها را می کشد. به علاوه مطالعات بسیاری نشان داده اند که آلیسین قادر به از بین بردن طیف وسیعی از پاتوژن ها از جمله قارچ ها، باکتری ها و حتی ویروس ها می باشد. به علاوه با افزایش سنتز لنفوسیت ها، آزادسازی سایتوکاین ها، فعالیت سلول های کشنده طبیعی و فاگوسیتوز سبب تقویت ایمنی در آبزیان نیز می گردد. آلیسین همیشه برای بهبود رشد و افزایش مقاومت بسیاری از آبزیان استفاده می شده است. افزایش قابل توجه وزن گیری، بهبود بازدهی خوراک، ضریب بازدهی پروتئین (PER) و نرخ رشد اختصاصی (SGR) در آبزیان پس از افزودن آلیسین به خوراک آنها مشاهده شده است. ترکیبات ارگانوسولفور مانند آلیسین باعث ایجاد بوی مطبوع برای آبزیان و تحریک آنها به مصرف بیشتر خوراک می گردد. هم چنین افزودن آلیسین به خوراک آبزیان منجر به افزایش نرخ زنده ماندن و بهبود FCR آنها می شود. آلیسین با محافظت از آبزیان در برابر بیماری ها منجر می شود تا آنها انرژی خود را بیشتر صرف رشد  کنند تا مقابله با عوامل بیماری زا. افزودن آلیسین به خوراک میگو ها نیز علاوه بر اینکه منجر به بهبود عملکرد رشد آنها می شود، اثر مثبتی بر ترکیب عضله آنها نیز می گذارد. آلیسین می تواند موجب بهبود حرکات گوارشی و تنظیم ترشح آنزیم های مختلف و در نتیجه بهبود عملکرد هضم و جذب مواد مغذی شود. به علاوه با تقویت عملکرد فلور میکروبی روده هم می تواند هضم و جذب را بهبود بخشد و از این طریق استفاده از انرژی را افزایش داده و منجر به تقویت رشد می شود. دستگاه گوارش آبزیان نیز مانند سایر حیوانات محل اصلی ذخیره غذا و هضم و جذب مواد مغذی است و نقش مهمی در ایمنی دارد. بسیاری از عملکرد های گوارشی توسط متابولیسم باکتریایی داخل روده انجام می شود. فلور میکروبی روده می تواند از طریق بهبود ایمنی، جذب مواد مغذی و حفظ همئوستاز به آبزیان سود برساند. با اینکه آلیسین علیه باکتری های مضر و بیماری زا خاصیت ضد باکتریایی دارد، اما تعداد باکتری های مفید را افزایش می دهد. آلیسین قادر است با ویتامین B1 واکنش داده تا آلیتیامین به وجود بیاورد. آلیتیامین در مقایسه با ویتامین B1 پایدار تر است و قابلیت هضم بهتری هم دارد. هم چنین اثر تخریبی تیامیناز را هم مهار کرده و منجر به تامین مقدار کافی ویتامین B1 برای ماهی و تحریک رشد آن می شود.

کورکومین و پیپرین موجود در آنتی آمونیوم اکسترا نیز دارای خواص ضد التهابی و آنتی اکسیدانی می باشند و بر متابولیسم و گوارش هم تاثیر قابل توجهی دارند و منجر به افزایش فراهم زیستی مواد مغذی و دارو ها می شوند و سرعت تخلیه لوله گوارش را هم کاهش می دهند که منجر به هضم و جذب و استفاده بهتر مواد مغذی می شود. افزایش فعالیت برخی آنزیم های گوارشی از جمله تریپسین و کموتریپسین هم در اثر مصرف آنها مشاهده گشته است که منجر به هضم و جذب بهتر پروتئین های خوراک شده و از این طریق می تواند در کاهش غلظت آمونیاک آب هم تاثیر داشته باشد.

پیپرین هم چنین دارای اثرات ضد انگلی، ضد میکروبی و تنظیم ایمنی می باشد. جذب مواد مواد مغذی و بازدهی دارو ها را افزایش می دهد و منجر به بهبود فراهم زیستی آنها می شود. هم چنین به طور قابل توجهی فعالیت گاما گلوتامیل ترانس پپتیداز را افزایش می دهد و از این طریق برداشت و مصرف آمینواسید ها در ژژنوم را بهبود می بخشد. پیپرین منجر به افزایش فعالیت لیپاز و آمیلاز های روده ای و پانکراسی، پروتئاز های پانکراسی و دی ساکاریداز های روده ای می گردد. تاثیر پیپرین بر متابولیسم آمینواسید ها و افزایش جذب آمینواسید های ضروری توسط مخاط روده هم به اثبات رسیده است.

کورکومین و کورکومینوئید های موجود در آنتی آمونیوم اکسترا دارای اثرات ضد التهابی، آنتی اکسیدانی، ضد استرس، تنظیم ایمنی، ضد میکروبی، کاهش قند خون و حفاظت از کبد و دستگاه گوارش می باشند. هم چنین می توانند بر عملکرد رشد آبزیان تاثیر مثبت داشته باشند و باعث افزایش وزن گیری و کاهش FCR شوند. کورکومین بیان ژن و فعالیت آنزیم های آلفا آمیلاز، لیپاز، تریپسین و پروتئاز را در روده افزایش می دهد و منجر به بهبود هضم و جذب مواد مغذی می شود. بنابراین آبزیان غذای کمتری می خورند ولی رشد بیشتر و بهتری دارند. این امر می تواند در کاهش هزینه های مربوط به خوراک مفید و موثر باشد. در مجموع، کورکومین منجر به جذب بهتر و کامل تر مواد مغذی از جمله پروتئین و اسید آمینه در روده می شود و از این طریق، علاوه بر بهبود عملکرد رشد، موجب جذب بهتر نیتروژن و کاهش دفع آمونیاک نیز می گردد. به علاوه مصرف کورکومین در آبزیان با تقویت کبد آنها منجر به افزایش تولید ویتلوژنین (پیش ساز زرده) در تخم های ماهی ها می شود که می تواند نقش مهمی در عملکرد تولید مثلی آنها داشته باشد.

اسید های ارگانیک و ترکیبات معدنی موجود در این محصول نیز دارای خواص آنتی باکتریال و ضدقارچی بوده و با کاهش pH دستگاه گوارش موجب افزایش مقاومت در برابر بیماری ها می شوند.

در مجموع ضد عفونی کننده طبیعی خوراک آنتی آمونیوم اکسترا به دلیل خواص ضد باکتریایی، ضد قارچی و … ترکیبات خود موجب ضد عفونی کردن خوراک می شود. خواص ضد قارچی ترکیبات به کار رفته در این محصول از رشد قارچ ها در خوراک جلوگیری کرده و در نتیجه احتمال آلودگی خوراک به مایکوتوکسین ها را از بین می برد. به علاوه با ضدعفونی نمودن خوراک، جلوی انتقال عوامل بیماریزای مختلف، از طریق دستگاه گوارش آبزیان، را می گیرد. هم چنین با تقویت فلور میکروبی روده و کاهش pH دستگاه گوارش از کلونیزاسیون پاتوژن ها و بروز عفونت جلوگیری می نماید. به علاوه همان طور که توضیح داده شد مواد موثره موجود در عصاره های گیاهی آنتی آمونیوم اکسترا منجر به بهبود هضم و جذب مواد غذایی از جمله پروتئین ها و اسید های آمینه و نیتروژن گشته و از این طریق تولید و دفع آمونیاک توسط آبزیان را کاهش می دهد؛ در نتیجه در کاهش غلظت آمونیاک و بهبود کیفیت آب نیز می تواند موثر باشد.

مقدار و روش مصرف:

0.5 کیلوگرم در تن خوراک

برای اطلاعات بیشتر اینجا کلیک کنید.

برای خرید محصول اینجا کلیک کنید.