تانن ها گروهی از ترکیبات پلی فنولی هستند که در بسیاری از انواع گیاهان به خصوص درختان، بوته ها و گیاهان خانواده بقولات (لگومینه) به طور ثانویه تشکیل شده و قرن هاست توسط انسان ها شناخته و مصرف می شوند. تانن ها می توانند بسته به نوع تانن مصرف شده، ساختار شیمیایی و وزن مولکولی، مقدار مصرف شده و گونه حیوانی، اثرات مفید بسیاری داشته باشند.
ساختار و طبقه بندی تانن ها
تانن ها یک گروه هتروژن از ترکیبات فنولی با وزن مولکولی بالا هستند و این قابلیت را دارند که کمپلکس های برگشت پذیر و یا غیر قابل برگشت با پروتئین ها (عمدتا)، پلی ساکارید ها (سلولز،همی سلولز،پکتین و غیره)، آلکالوئید ها، نوکلئیک اسید ها و مواد معدنی و غیره تشکیل بدهند.
تانن ها به 2 گروه اصلی تقسیم می شوند:
- تانن های قابل هیدرولیز (Hydrolysable Tannin) (HT) از یک هسته کربوهیدراتی تشکیل شده که گروه های هیدروکسیل آن با فنولیک اسید ها (عمدتا گالیک و هگزاهیدروکسی دیفنیک اسید) استریفیه شده است.
- تانن های متراکم (Condensed Tannin) (CT) یا پروآنتوسیانیدین ها (Proanthocyanidin) پلیمر های بدون شاخه از واحد های فلاوونوئید (flavan-3-ol , flavan -3,4- diol) هستند که با پیوند های کربنی به هم وصل شده اند و معمولا وزن مولکولی بیشتری از HT ها دارند.
اما بعضی معتقدند که این تقسیم بندی به طور کامل پیچیدگی شیمیایی آنها را منعکس نمی کند.
سایر انواع تانن ها:
- فلوروتانن ها (Phlorotannin) (PT) ساختار آنها کمتر از CTها و HTها پیچیده است. و در نتیجه پلیمری شدن فلوروگلوسینول (Phloroglucinol) (1,3,5 – trihydroxybenzene) تشکیل می شوند. آنها دارای اثرات آنتی اکسیدانی و ضد التهابی هستند و می توانند به عنوان افزودنی خوراک طبیعی در غذای حیوانات به کار روند.
- الاجی تانن ها (Ellagitannin) گروهی دیگر از تانن ها هستند که در انواع گونه های گیاهی از جمله میوه ها، آجیل و توت ها وجود دارند. آنها از واحد های الاجیک اسید که با پیوند های استری به هم وصل شده اند، تشکیل شده اند. هم چنین خواص آنتی اکسیدانی، ضد سرطانی و ضد التهابی هم دارند.
- تانن های کمپلکس (Complex tannin) یا تانن های مخلوط هم گروهی از تانن ها هستند که از هر دو واحد تانن های متراکم و قابل هیدرولیز تشکیل شده اند. آنها در انواع گیاهان مثل چای، دانه انگور و برخی از گیاهان خانواده بقولات (لگومینه) وجود دارند.
کاربردهای تانن در نشخوارکنندگان
تانن ها بویژه تانن های متراکم به طور وسیعی در علوفه هایی که نشخوارکنندگان مصرف می کنند یافت می شوند از این رو اثرات این تانن ها بر تغذیه، سلامت و تولید به وفور در مطالعات مختلف بررسی شده است. مقادیر مشخص تانن ها می توانند فواید مهمی از جمله مصرف بهتر پروتئین های خوراک، بهبود هضم، وزن گیری سریعتر، رشد سریع تر پشم ها، بازده بیشتر تولید شیر، افزایش باروری و بهبود رفاه حیوان از طریق جلوگیری از ایجاد نفخ و کاهش بار کرم ها در دستگاه گوارش را در نشخوارکنندگان منجر شوند. مصرف تانن بلوط در میش ها علاوه بر افزایش بازده تولید شیر، منجر به افزایش چربی شیر و کاهش سلول های سوماتیک شیر می شود. تانن ها از طریق کاهش استقرار لارو مرحله 3 عفونی و کاهش تهاجم آنها به سلول های میزبان، کاهش تخم ریزی نماتودهای بالغ و حرکت آنها و کاهش توسعه تخم ها به لارو مرحله 3، اثر ضد انگلی خود علیه نماتود ها را اعمال می کنند. یکی از مهمترین فواید تانن ها در تغذیه نشخوارکنندگان، اثرات آن بر هضم پروتئین هاست. تانن ها سبب کاهش تجزیه پروتئین ها در شکمبه و افزایش پروتیئن های قابل دسترس جهت هضم و جذب در روده کوچک می شوند. در نتیجه جذب آمینو اسیدها افزایش می یابد. از طرفی این امر سبب کاهش دفع نیترژون از طریق ادرار و فقط افزایش خفیفی در نیتروژن دفعی از طریق مدفوع می گردد. تانن های متراکم در غلظت های کم تا متوسط بدلیل افزایش دسترسی پروتئین ها در روده کوچک سبب بهبود بازدهی تولید در نشخوارکنندگان می گردد. هم چنین می توانند هضم فیبر را هم بهبود بخشند و در نتیجه بازدهی خوراک و عملکرد حیوان را تقویت کنند و حتی می توانند جایگزین موننسین به عنوان افزودنی باشند زیرا اثرات منفی افزودنی های سنتتیک مثل موننسین را ندارند و حتی فواید بیشتری مثل اثر ضد انگلی علیه نماتود ها هم دارند.
یکی از موفق ترین کاربردهای تانن در تولید نشخوارکنندگان، کاهش نفخ کفی است. نفخ یکی از رایج ترین مشکلات گوارشی در نشخوارکنندگان می باشد. نفخ بدلیل تجمع گازها در شکمبه ایجاد می شود که می تواند هم عملکرد گوارشی و هم عملکرد تنفسی را تحت تاثیر قرار دهد. عوامل مختلفی می تواند سبب نفخ گردد اما لیز شدن سریع سلول های گیاهان و آزاد شدن پروتئین آن ها به درون شکمبه سبب افزایش ویسکوزیته مایع درون شکمبه شده که اصلی ترین علت نفخ می باشد. تانن ها از طریق رسوب پروتئین ها در هنگام جویدن و نشخوار، سبب کاهش قابلیت حل آن ها درون شکمبه و درنتیجه کاهش ایجاد نفخ می گردند. هم چنین تانن متراکم در تنظیم تخمیر شکمبه هم موثر است و در نتیجه می تواند جایگزین یونوفور ها در کاهش متان در گاو های گوشتی باشد. در حقیقت، مصرف تانن متراکم در گاو های گوشتی می تواند به دنبال کاهش غلظت NH3-N شکمبه و افزایش غلظت پروپیونات و بوتیرات شکمبه باعث بهبود تخمیر شکمبه شود. تانن ها می توانند اثرات ضد میکروبی در شکمبه هم داشته باشند و سبب کاهش تعداد باکتری های مضر و افزایش تعداد باکتری های مفید شوند. همان طور که گفته شد، تانن جلوی تخریب پروتئین در شکمبه را می گیرد و باعث دفع نیتروژن از مدفوع به جای ادرار و کاهش دفع ادراری اوره می شود و در نتیجه دفع نیتروز اکسید (N20)، که از جمله گاز های گلخانه ای است، را کاهش می دهد. هم چنین تانن ها تکثیر آرکی باکترهای متانوژن در شکمبه را هم کاهش می دهند و در نتیجه دفع متان (CH4)، که از دیگر گاز های گلخانه ای است، هم از طریق آروغ زدن کاهش می یابد و بدین ترتیب تانن ها می توانند باعث کاهش انتشار گاز های گلخانه ای هم بشوند بدون اینکه اختلالی در تخمیر شکمبه و یا ترکیب فلور میکروبی به وجود بیاید. تانن های کمپلکس هم، در تغذیه نشخوارکنندگان می توانند باعث کاهش تولید متان، بهبود بازدهی خوراک و تقویت استفاده از مواد مغذی در بدن شوند. تانن ها به دلیل ویژگی های ضد التهابی خود و با جلوگیری از رشد باکتری های بیماری زا می توانند در جلوگیری از بروز آنتریت هم موثر باشند.
سایر اثرات تانن ها در نشخوارکنندگان:
- خواص ضد ویروسی
- خواص ضد قاچی
- اثرات آنتی اکسیدانی
- ضد التهابی
- تنظیم ایمنی
کاربرد های تانن در طیور
مطالعات نشان می دهند که تانن ها می توانند در مقادیر مشخص باعث بهبود وضعیت سلامت، تغذیه، مصرف خوراک و عملکرد حیوانات تک معده ای مزرعه از جمله طیور شوند و حتی می توانند با اهداف درمانی به کار روند.
طبق تحقیقات انجام شده، مصرف تانن در طیور می تواند منجر به بهود رشد، بهبود قوام فضولات و سفت شدن مدفوع و بهبود کیفیت بستر و در نتیجه ارتقای سطح سلامت و رفاه گله در سیستم های پرورش متراکم شود. مصرف مقادیر مشخص آن در طیور تخم گذار هم تاثیرات مثبتی بر عملکرد تولیدی آنها دارد. هم چنین اگر همراه با جایگزین های آنتی بیوتیک های محرک رشد مثل پروبیوتیک ها مصرف شود، اثر سینرژیستی در بهبود سلامت روده دارد. اگر تانن ها در طیور همراه با جیره غنی از روغن مصرف شوند می توانند باعث افزایش ارتفاع پرز های روده و نسبت ارتفاع پرز به عمق کریپت و به طور کلی بهبود مورفولوژی روده شوند. هم چنین باعث افزایش اتصالات محکم پروتئینی در مخاط ژئوژنوم می شود و بنابراین سبب تقویت ایمنی مخاط روده در جوجه های گوشتی می شود و یکنواختی سد روده را منجر می شود. در کل افزودن تانن به خوراک باعث بهبود هضم و عملکرد حیوان می شود. گفته می شود که مقادیر مشخص تانن در خوراک، طعم آن را بهبود داده و از طریق تحریک به دریافت خوراک باعث بهبود عملکرد در حیوانات تک معده ای می شود. برخی نیز عقیده دارند که تاثیر تانن ها از طریق تحریک تولید آنزیم ها و ترشحات گوارشی است. با این وجود اصلی ترین راه اثرگذاری تانن ها، خصوصا در حیوانات جوان، از طریق خاصیت ضدمیکروبی است. فعالیت ضد میکروبی تانن ها، مانند تانن متراکم موجود در چای سبز یا کبراچو ثابت شده است و رشد باکتری های دستگاه گوارش مرغ را تحت تاثیر قرار می دهد. باکتری های بیماری زای متعددی نظیر سالمونلا تیفیموریوم، اشریشیا کلای ، کمپیلوباکتر ژژونی، کلستریدیوم پرفرنژنس و …. در فرآورده های طیور (گوشت و تخم مرغ) یافت میشوند که هم سلامت روده و عملکرد جوجه ها را کاهش می دهند و هم برای سلامت عمومی خطرآفرین هستند. تانن ها با اثرات باکتریواستاتیک و یا باکتریوسید خود می توانند با آنها مقابله کنند. در حقیقت تانن ها با آسیب به غشای سلولی و یا اختلال در واکنش های متابولیک باکتری ها با آنها مقابله می کنند. هم چنین اثرات ضد ویروسی تانن ها هم در گزارش های متعددی ذکر شده است. یکی از کاربرد های مفید تانن ها، اثر ضد کوکسیدیوزی آنهاست. تانن ها به دلیل توانایی ایجاد کمپلکس با آنزیم های انگلی و یون های فلزی که برای حیات گونه های آیمریا ضروری هستند و همچنین تحریک سیستم ایمنی اثر ضدکوکسیدیوزی خود را اعمال می کنند. هم چنین مصرف آن باعث کاهش تعداد اووسیست های دفع شده و کاهش ضایعات روده ای در پرندگان مبتلا می شود و ضریب تبدیل غذایی را در آنها بهبود می دهد که می تواند به دلیل اثرات آنتی اکسیدانی، ضد التهابی و تنظیم ایمنی آن باشد. اثر آنتی اکسیدانی تانن ها نیز به اثبات رسیده است و غلظت متناسب تانن می تواند راهکار خوبی برای کاهش استرس اکسیداتیو در پرندگان تحت استرس گرمایی باشد. تانن ها هم چنین با بهبود قوام مدفوع و بهبود کیفیت بستر و به دلیل خواص ضدمیکروبی، آنتی اکسیدانی و ضد التهابی خود در کاهش وقوع و شدت درماتیت کف پا در مرغ گوشتی موثر هستند، چرا که استرس اکسیداتیو و التهاب موجب شدیدتر و وخیم تر شدن بیماری می شود. تانن ها در طیور هم مانند نشخوارکنندگان منجر به کاهش گاز های گلخانه ای می شوند. افزودن تانن ها به جیره طیور علاوه بر اثر ضدکوکسیدیوزی، منجر به تنظیم فلور میکروبی روده پرنده هم می شود. هم چنین، مصرف تانن های بلوط در جیره جوجه های گوشتی ویژگی های آنتی اکسیدانی آنها را تقویت و متابولیسم کلسترول را نیز بهبود میبخشد که منجر به افزایش رشد شده بدون اینکه کیفیت طبیعی گوشت آنها را تحت تاثیر قرار بدهد. هم چنین تانن ها در طیور هم مانند نشخوارکنندگان می توانند در جلوگیری از بروز آنتریت موثر باشند.
دو محصول کوکسی فیت (پودر مخلوط در خوراک) و کوکسی فیت ال (مایع)، داروهای کاملا گیاهی ضد کوکسیدیوز و بهبود دهنده عملکرد گوارشی هستند که حاوی عصاره گیاه آرتمیزیا آنوآ، عصاره جفت بلوط و عصاره سیر می باشند. از جمله مهمترین و عمده ترین ترکیب موثره این محصولات، تانن موجود در جفت بلوط می باشد. همان طور که پیش تر ذکر شد، تانن دارای خاصیت ضد کوکسیدیوزی است. بنابراین می توان از کوکسی فیت و کوکسی فیت ال برای پیشگیری و درمان کوکسیدیوز در دام و طیور استفاده کرد و می توانند جایگزین کامل دارو های ضد کوکسیدیوز (کوکسیدیواستات ها و کوکسیدیوسیدها) شیمیایی و یونوفوره شوند هم چنین به دلیل خاصیت ضد التهابی و ضد میکروبی تانن های موجود در جفت بلوط، می توان از این محصولات جهت پیشگیری و درمان آنتریت ها و عفونت های کلستریدیایی استفاده کرد. همان طور که اشاره شد تانن ها سبب افزایش بازده پروتئین های مصرفی خوراک شده از این رو محصولات کوکسی فیت در بهبود عملکرد رشد و تولید و ضریب تبدیل خوراک موثر هستند. محصول کوکسی فیت در دو شکل پودر مخلوط در خوراک (کوکسیدیواستات) و محلول خوراکی (کوکسیدیوسید) فرموله شده است. مزایای این دو محصول نسبت به ضد کوکسیدیوز های شیمیایی این است که بر خلاف آنها، دوره پرهیز از مصرف و بقایای بافتی ندارند و بنابراین در تمام طول دوره پرورش می توان از آنها استفاده کرد. هم چنین هیچ گونه تداخل دارویی ایجاد نمی کنند و امکان بروز مقاومت دارویی علیه آنها وجود ندارد.
مقدار و روش مصرف
کوکسی فیت:
طیور: 0.5 تا 1 کیلوگرم در تن خوراک
دام: 3 تا 5 گرم به ازای هر راس دام
کوکسی فیت ال:
طیور: 500 تا 1000 سی سی در 1000 لیتر آب آشامیدنی به مدت 3 تا 5 روز
دام: 1 تا 2 سی سی به ازای هر 10 کیلوگرم وزن بدن به مدت 3 تا 5 روز
