یکی از چالش های پیچیده در مدیریت فارم های طیور صنعتی مبحث استرس است. طیور تحت استرس به ندرت از خود علائمی نشان می دهند از این رو استرس تهدیدی خاموش محسوب می شود که بر بازدهی و عملکرد طیور تجاری اثرات مستقیم دارد.
طیور تجاری در طول دوره پرورش در معرض عوامل استرس زای مختلفی مانند حمل و نقل، رفت و آمد پرسنل، شرایط نامطلوب محیطی (کمبود فضا، تهویه نامناسب و …)، واکسیناسیون، نوک چینی و … قرار می گیرند. در صورتی که این چالش ها به دفعات بروز کنند عواقب بدی در انتظار پرنده خواهد بود چرا که تحت این شرایط هورمون کورتیکوسترون از غدد فوق کلیوی ترشح شده و بر تنفس، ذخایر انرژی، pH روده و سیستم ایمنی تاثیر گذاشته و زمینه ساز تشکیل و ازدیاد رادیکال های آزاد در بدن طیور خواهد بود. رادیکال های آزاد ایجاد شده می توانند سبب آسیب به تمامی اندام ها شوند. در نتیجه سیر نزولی در روند رشد و تولید پرنده ایجاد شده و مقاومت بدن پرنده در مقابل عفونت های ویروسی، قارچی و باکتریایی کاهش می یابد. از این رو کاهش وزن گیری، افزایش ضریب تبدیل خوراک، کاهش تخمگذاری و به طور خلاصه کاهش سلامت عمومی و بازدهی پرنده قابل مشاهده است.
شناخت سریع علائم اولیه استرس بسیار حائز اهمیت است. این علائم شامل پوشش غیرعادی پر و بال، مرتب کردن مداوم پرها با منقار، افزایش پرخاشگری مثل سوراخ کردن پرها با نوک یا کانیبالیسم و یا حتی بی قراری و سرگردان راه رفتن پرنده است.
شایسته است مدیران مرغداری در جهت تامین سلامت خوراک، از فراورده های ایمن و موثر به منظور مقابله با استرس بهره گیرند.
با توجه به اهمیت و شیوع استرس در فارم های صنعتی طیور و نبود راه حلی جهت مقابله با آن، شرکت دانش بنیان ماکیان دام پارس با هدف ارائه راه کاری موثر و ایمن جهت مدیریت استرس در فارم ها و حفظ عملکرد طیور تحت شرایط استرس، اقدام به توسعه و تولید داروی صد در صد گیاهی نوروکالم نموده است. قابل ذکر است که مطالعات فارمی این محصول با موفقیت به انجام رسیده است.
نوروکالم حاوی ترکیبات موثره عصاره گیاهان سنبل الطیب و بادرنجبویه بوده که در ادامه به بررسی ترکیبات موجود و ارزیابی عملکرد آن ها می پردازیم.
سنبل الطیب
سنبل الطیب (Valeriana officinalis L) از خانواده آقطیان (Caprifoliaceae)، گیاهی علفی و چند ساله است که به طور گسترده در مناطق معتدل اروپا، آسیا و آمریکای شمالی رشد می کند. اثرات این گیاه بر سیستم عصبی مانند کاهش اضطراب و استرس و تاثیرات آن بر فعالیت های بیولوژیکی همچون کاهش فشار خون و ضربان قلب، تنظیم سطح چربی خون، فعالیت ضد میکروبی و اسپاسمولیتیک پیش تر شناخته شده است. ترکیبات موثره این گیاه شامل والرنیک اسید، والنول، والپوتریات ها و آلکالوئیدها هستند. اسید والرنیک به‌عنوان جزء اصلی ضد اضطراب در عصاره سنبل الطیب شناخته می شود. با این حال، مطالعات نشان می دهد که سایر ترکیبات، مانند بورنئول، لیگنان ها و فلاونوئیدها نیز فعالیت ضد اضطراب و آرام بخشی را نشان می دهند.
مطالعات متعددی برای روشن شدن مکانیسم های دخیل در اثرات فارماکولوژیک این عصاره ها انجام شده است. مولکول انتقال دهنده عصبی گاما آمینو بوتیریک اسید (GABA) بازدارنده اصلی در سیستم عصبی مرکزی (CNS) است. GABA برای عملکرد طبیعی مغز بسیار مهم است و کاهش غلظت آن با چندین بیماری عصبی مرتبط است. به دلیل وجود سد خونی مغزی، GABA نمی تواند به راحتی وارد سیستم عصبی مرکزی شود، بنابراین مهار GABA آمینوترانسفراز، آنزیمی که مسئول تخریب آن است، هدف تنظیم مقادیر GABA در سیستم عصبی مرکزی بوده است.
سنبل الطیب از طریق بهبود آزادسازی GABA و مهار تخریب آن بواسطه مهار GABA-transaminase سبب افزایش سطح این انتقال دهنده عصبی می گردد. اسید والرنیک گیرنده های GABA را تعدیل یا فعال کرده و از این طریق فعالیت ضد اضطرابی خود را اعمال می کند.
داده‌های به‌دست‌آمده نشان می‌دهد که عصاره سنبل الطیب می‌تواند از طریق تعدیل تغییرات در گردش نوراپی نفرین و سروتونین در آمیگدال و هیپوکامپ مغز، و از طریق کنترل سطوح پلاسمایی کورتیکوسترون، پاسخ‌های استرس را سرکوب کند. قابل ذکر است که اثرات ضد تشنجی عصاره سنبل الطیب نیز در آزمایشات مختلف اثبات شده است. عصاره این گیاه سبب محافظت نورون ها از پراکسیداسیون لیپیدی بدنبال آسیب های اکسیداتیو می شود. والنئومرین (Valeneomerin) نیز از جمله سایر ترکیبات موثره این گیاه بوده که دارای خاصیت محافظت کنندگی اعصاب در برابر استرس اکسیداتیو می باشد.
بادرنجبویه
بادرنجبویه (Melissa officinalis ) از جمله گیاهان دارویی است که قدمت استفاده از آن به بیش از 2000 سال قبل باز می گردد که از آن در بسیاری از مشکلات عصبی، قلبی عروقی، افسردگی، اضطراب استفاده میشده است. خواص بیولوژیکی گیاه بادرنجبویه را می توان با حضور و اثر ترکیبات فعال زیستی مانند ترپنوئیدها، رزمارینیک اسید و آنتی اکسیدان های فنولیک مرتبط دانست. مطالعات نشان داده است که اثرات ضد اضطراب بادرنجبویه وابسته به دوز بوده و ترکیبات موثره رزمارینیک اسید، تری ترپن های پنتا سیکلیک و اسیدهای اولئانولیک و اورسولیک مسئول آن هستند. رزمارینیک اسید همچنین دارای خواص دارویی گسترده ای برای مهار GABA آمینوترانسفراز (GABAT) است.
به طور خلاصه عصاره بادرنجبویه دارای دو مکانیسم اثر می باشد: مورد اول خاصیت GABAergic آن برای مهار GABA آمینوترانسفراز و دیگری خاصیت کولینرژیک آن است که استیل کولین استراز را مهار کرده و توانایی گیرنده های کولینرژیک مغز را افزایش می دهد. همچنین قابل ذکر است که بادرنجبویه نیز مانند سنبل الطیب دارای فعالیت محافظت کنندگی عصبی بوده و به عنوان مثال از آپوپتوز سلولی ناشی از 3،4-متیلن دی اکسی مت آمفتامین در پاسخ به رادیکال های آزاد جلوگیری می کند. این گیاه به دلیل داشتن محتوای اسید رزمارینیک دارای اثرات ضد التهابی نیز می باشد. از جمله سایر اثرات گیاه بادرنجبویه می توان به فعالیت ضد دیابتی بالقوه و محافظت از سلول های β پانکراس(مرتبط با ترکیب اسید اولئانولیک)، اثرات ضد چربی خون از طریق مهار سنتز کلسترول، و خواص ضدالتهابی ناشی از محتوای اسید رزمارینیک اشاره نمود. همچنین فعالیت ضدمیکروبی بادرنجبویه (مرتبط با محتوای آلدئیدها، کتون ها و مونوترپن ها) و اثرات ضد ویروسی آن (مرتبط با اسیدهای پلی فنولیک و مشتقات آنها) اثبات شده است.
با بررسی ترکیبات موثره موجود در فرمولاسیون داروی نوروکالم و مطالعه فارمی که با هدف بررسی اثربخشی و ایمنی محصول انجام شد، می توان نتیجه گرفت که این دارو کارایی بالایی در پیشگیری و کنترل استرس و درمان اثرات منفی ناشی از آن دارد. استفاده از نوروکالم قبل و بعد از واکسیناسیون و هنگام مواجه با استرس های محیطی ,مکانیکی, بیماری و یا همراه با تغییرات جیره اکیدا توصیه می شود. دوز مصرف دارو جهت رسیدن به نتیجه مطلوب به میزان 250 تا 500 سی سی در 1000 لیتر آب آشامیدنی طیور می باشد.
