یکی از مشکلات شایع در میان دام های بزرگ بروز زخم و التهاب در ناحیه لب و دهان است که در اثر بروز بیماری های ویروسی همچون تب برفکی FMD ،PPR، اکتیمای واگیر دار (ORF)،مسمومیت با اوره، کمبود ویتامین های مانند A و C رخ می دهد. دام هایی که دچار زخم در ناحیه دهان و حلق می گردند تمایلی به خوردن علوفه ندارند و دامدار شاهد کاهش اشتها، کاهش وزن و افت تولیدخواهد بود.
گسترش این زخم ها سبب بروز عفونت های ثانویه، میاز و در نهایت سپتیسمی (عفونت خون) خواهد شد. از طرفی گاه این زخم ها به قدری عمیق می شوند که امکان تحمل آن برای حیوان وجود ندارد و منجربه تلف شدن آن می گردد.
بيماري تب برفكي يكی از مهمترین بيمارهاي ويروسي با واگيري بسيار سريع در دام است كه موجب بروز خسارات فـراوان در صـنعت دامپروي و گـاهي حتـي سـبب مـرگ و ميـر حيوان مي شود. عامل این بیماری ويروسي از جـنس آفتو ويروس ها می باشد. سازمان جهانی بهداشت حیوانات این بیماری را به لحاظ اهمیت واگیری و خسارات اقتصادی در دسته بیماری های “اخطار کردنی” قرار می دهد. یکی از نکات مهم در خصوص بیماری تب برفکی، مشترک بودن آن بین انسان و دام می باشد. اين بيماري در گاو شديدترين علايـم را نـشان مي دهد. گوسفند و بز ممکن است علائم خفیف تری داشته یا فاقد علامت باشند از این رو می توانند در اپیدمیولوژی این بیماری خطرناک باشند. شروع بیماری با تـب بـوده و در ادامـه باعـث تـورم حـاد نكروتيك دهان و ايجاد تاول در ناحيه لب و دهان مي شود. بیماری واگیری بالا داشته و با تب و ضعف عمومی همراه است. در صورتی که اقدامات درمانی لازم به سرعت انجام نشوند، بیماری به سم و پستان ها انتقال پیدا کرده و در صورت برطرف نشدن مشکل کل گله درگیر بیماری خواهند شد.
كشور ايران به دليل قـرار گـرفتن در موقعيـت جغرافيـايي پرخطر از لحاظ بيماري تب برفكي، شـاهد بـروز اپيدمي هاي گسترده ناشـي از ايـن بيمـاري می باشد. در حـال حاضر علي رغم واكسيناسيون در كـشور بـر عليـه بيمـاري تـب برفكي موارد فراواني از بيماري بروز می یابد و موجـب ايجاد خسارات زيادي مي شود. اقـدامات درمـاني مخـصوصاً در زمـان ايجاد جراحات دهاني، بازگرداندن هر چـه سـريعتـر وضـعيت طبيعي به حيوان بسيار ضروري است.
عمده ترين روش كنترل بيماري شـامل: قرنطينه، كشتار و واكسيناسيون است که تمامی این روش ها پر هزينه بوده و در شرايط فعلي كشور به شكل كامـل قابل اجرا نمی باشند. به همين دليل استفاده از داروهايي که سبب کوتاه شدن طـول دوره بهبودي زخم و کمک به رفع بي اشتهايي شود از لحاظ اقتصادي توجیه پذیر می باشند.
از این رو شرکت دانش بنیان ماکیان دام پارس اقدام به تولید اسپری ترمیم کننده زخم های زبان، دهان و حلق با نام تجاری “ماریمند5” “Marimend 5” نموده است. این اسپری کاملا طبیعی دارای خاصیت ترمیم کنندگی بافتی بوده و از گسترش و عمیق شدن زخم های دهان در دام جلوگیری می کند از این رو، حیوان در مدت زمان کوتاهی بدون نشان دادن علائم بالینی حاد بهبود می یابد. ماریمند 5 همچنین دارای خواص ضد التهابی و ضد میکروبی منحصر به فردی می باشد و با کاهش بار میکروبی و کاهش التهاب بافت های درگیر، از آسیب بیشتر و ایجادعفونت‌های ثانویه جلوگیری می کند.
اسپری ماریمند 5 بر پایه ترکیبات موثره عصاره گیاهان شیرین بیان ،گل همیشه بهار و پروپولیس فرموله شده است که در ادامه به بررسی مکانیسم اثرات آن خواهیم پرداخت.
گل همیشه بهار (کالاندولا)
گل همیشه بهار از خانواده Asteraceae یکی از گیاهان پر اهمیت جنس کالاندولا محسوب می شود و دارای ترکیبات بسیاری از جمله تری ترپنوئیدها، ساپونین ها، فلاونوئیدها، کاروتنوئیدها، اسیدهای چرب، پلی ساکاریدها، اسانس ها می باشد.
طیف وسیعی از فعالیت های دارویی، از جمله فعالیت های ضد التهابی، آنتی اکسیدانی، ضد باکتریایی، ضد ویروسی، ضد قارچی و ضد سرطانی به Calendula officinalis نسبت داده می شود. امروزه از این گیاه برای درمان انواع بیماری های پوستی مانند زخم، سوختگی و درماتیت استفاده می شود. عصاره این گیاه سبب افزایش اپی تلیزاسیون زخم و درنتیجه ترمیم آن می گردد و با افزایش سطح هگزوزآمین و محتوای هیدروکسی پرولین کلاژن، بهبود قابل‌توجهی را در فعالیت ترمیم زخم نشان می دهد. عصاره کالاندولا همچنین به طور قابل توجهی سنتز کلاژن و خونرسانی رادر محل زخم افزایش می دهد.
مطالعات جدید نشان می دهند که عصاره همیشه بهار موجب تحریک مهاجرت و تکثیر فیبروبلاست ها می شود و با تغییر بیان فاکتور رشد بافت همبند (CTGF) و اکتین عضله صاف α-SMA در زخم ها، گرانولاسیون (تشکیل بافت جدید و عروق خونی) را در بافت تحریک می کند. اثبات گشته است که عصاره گل همیشه بهار با افزایش میزان رگ زایی در زخم ها بهبود آن را سرعت می بخشد.
شیرین بیان
شیرین بیان (.Glycyrrhiza glabra L)، از جمله گیاهانی است که از دیرباز به دلیل خواص دارویی آن مورد استفاده قرار می گرفته است. شیرین بیان دارای خواص متعددی از جمله خاصیت ضدالتهابی، ضد باکتریایی، ضد ویروسی و آنتی اکسیدانی می باشد. گلایسریزین و گلایسریزیک اسید مهمترین مواد موثره موجود در ریشه این گیاه هستند. استفاده موضعی از عصاره شیرین بیان به دلیل خاصیت ضد التهابی قوی آن، از طریق کاهش تولید نیتریک اکساید و پروستاگلاندین E2 توسط ماکروفاژها و کاهش تولید سایتوکاین های التهابی، بطور قابل توجهی موجب بهبود روند ترمیم زخم می گردد. شیرین بیان همچنین سبب افزایش بیان mRNA سوپراکسید دیسموتاز (SOD1) و کاتالاز (CAT) شده و سبب تقویت فعالیت آنتی اکسیدانی در ناحیه آسیب دیده خواهد شد.
پروپولیس (بره موم)
بره موم یا پروپولیس (Propolis) ماده رزینی چسبناکی می باشد که توسط زنبورهای کارگر با جمع آوری از جوانه ها و شاخه های تازه درختان و ترکیب آن با موم و آنزیمهای بزاقی آن را تولید می کنند. پروپولیس دارای خواص بیولوژیکی فراوانی از قبیل ضد باکتری، ضد قارچ، آنتی اکسیدان، ضد التهاب، بی حس کننده، بهبود زخم و تنظیم کننده عملکرد سیستم ایمنی می باشد. پروپولیس محیط بیوشیمیایی مناسبی را جهت اپی تلیزاسیون مجدد فراهم می کند. مطالعات نشان داده است که پروپولیس سبب افزایش اجزا ماتریکس خارج سلولی از طریق تحریک بیان TGF-ß ،در مراحل اولیه ترمیم زخم می شود. کافئیک اسید فن اتیل استر (CAPE) به عنوان یک جزء فعال بره موم زنبور عسل، با فعالیت های ضد التهابی، ضد ویروسی و ضد سرطانی شناسایی شده است.
از آنجایی که نیتریک اکساید (NO) سنتز شده توسط نیتریک اکساید سنتاز (iNOS) در تخریب بافت التهابی و خود ایمنی نقش دارد، تعدیل سنتز یا عمل NO یک رویکرد جدید برای درمان بیماری‌های التهابی و خود ایمنی است. نتایج نشان می‌دهد که CAPE با مهار بیان ژن iNOS در سطح رونویسی از طریق سرکوب فعال‌سازی NF-kB، و با مهار مستقیم فعالیت کاتالیزوری iNOS، اثر ضد التهابی خود را اعمال می کند. از سوی دیگر اسید کافئیک آنتی اکسیدانی کار آمد است که سطح فعالیت پروتئین Rac1 GTPase را کاهش می دهد و به دنبال آن فعالیت NADPH اکسیداز کاهش می یابد. همچنین مطالعات نشان می دهد که بره موم از طریق کاهش تولید گونه های فعال اکسیژن (ROS و NO) همراه با کاهش بیان COX-2، IL-1β، IL-6 سطوح نشانگرهای التهابی (فاکتور نکروز تومور (TNFα) وعامل آپوپتوز (Foxo3) پاسخ های التهابی را در بافت کاهش می دهد.
ماریمند 5
ترکیبات موثره عصاره های کالاندولا، شیرین بیان و پروپولیس در فرمولاسیون اسپری ترمیم زخم های دهانی “ماریمند 5” “Marimend 5” به صورت سینرژیسم با یکدیگر عمل کرده و با افزایش اپیتلیزاسیون و رگ زایی، کاهش التهاب، مهار رادیکال های آزاد و جلوگیری از رشد میکروب ها در ناحیه آسیب دیده به روند ترمیم زخم های ناحیه دهان و حلق در انواع دام کمک می کنند. استفاده از ماریمند 5 در درمان زخم های زبان، دهان و حلق دام بر اثر بیماری های چون تب برفکی (FMD)، طاعون نشخوارکنندگان کوچک (ppr)، اکتیمای واگیر دار (ORF)، استوماتیت وزیکولار و زبان آبی (بلوتانگ)، مسمومیت با اوره و … کاربرد دارد. از ماریمند 5 همچنین می توان در ترمیم جراحت های دهانی ناشی از ضربه جسم خارجی و یا جراحی های دهان و دندان استفاده کرد.
پروتکل درمانی ماریمند 5 به شرح زیر است:
در گوسفند و بز با توجه به وسعت زخم، روزانه 1 تا 3 مرتبه تا بهبودی کامل بر روی زخم اسپری شود.
در گاو و گوساله با توجه به وسعت زخم روزانه 3 تا 5 مرتبه تا بهبودی کامل بر روی زخم اسپری شود.
ماریمند 5 فاقد هرگونه سمیت دارویی است و در فرمولاسیون آن هیچ گونه مواد شیمیایی سنتتیک، نگهدارنده و یا آنتی بیوتیک وجود ندارد. بنابراین در شرایط حساس بارداری، شیردهی، نوزادان و حیوانات جوان و حتی شرایط ضعیف فیزیکی قابل استفاده است.
